Zawód zaufania publicznego to termin wprowadzony w Konstytucji RP z 1997 r., odnoszący się do profesji pełniących istotną funkcję społeczną i wymagających szczególnego zaufania ze strony obywateli. Do tej kategorii zalicza się m.in. lekarzy, prawników, architektów czy inżynierów, a więc przedstawicieli zawodów związanych z ochroną zdrowia, wymiarem sprawiedliwości, budownictwem czy gospodarką. Ich działalność opiera się na wysokich standardach etycznych i odpowiedzialności wobec społeczeństwa.
Zawody zaufania publicznego, jakie obowiązki mają ich pracownicy
Zawody zaufania publicznego pełnią istotną funkcję w strukturze społecznej, ponieważ ich wykonywanie opiera się na szczególnym zaufaniu obywateli. To profesje, których przedstawiciele — jak lekarze, adwokaci, nauczyciele, notariusze czy pielęgniarki — mają realny wpływ na zdrowie, życie, bezpieczeństwo, edukację i prawa innych osób. Wymaga się od nich nie tylko wysokich kompetencji zawodowych, ale także nienagannej postawy moralnej, lojalności wobec interesu publicznego i przestrzegania standardów etycznych.
Wybór zawodu zaufania publicznego oznacza wzięcie na siebie odpowiedzialności za decyzje podejmowane często w trudnych i wrażliwych sytuacjach. Konstytucja RP wskazuje ogólne kryteria, które powinny być spełnione, aby dana profesja mogła nosić ten status — m.in. obowiązek działania w interesie publicznym i przynależność do samorządu zawodowego. Jednak dokument nie zawiera zamkniętej listy zawodów ani szczegółowej definicji ich cech, co pozostawia pewną swobodę w interpretacji i przypisywaniu tego miana kolejnym grupom zawodowym.
Bardziej szczegółowego określenia zawodów zaufania publicznego zajął się Trybunał Konstytucyjny w 2007 r. i określił cechy, jakie musi spełniać zawód zaufania publicznego, które cytuje serwis indeed.pl: „zawód zaufania publicznego to zawód polegający na obsłudze osobistych potrzeb ludzkich, wiążący się z przyjmowaniem informacji dotyczących życia osobistego i zorganizowany w sposób uzasadniający przekonanie społeczne o właściwym dla interesów jednostki wykorzystywaniu tych informacji przez świadczących usługi. [...] Wykonywanie zawodu zaufania publicznego określane jest dodatkowo normami etyki zawodowej, szczególną treścią ślubowania, tradycją korporacji zawodowej czy szczególnym charakterem wykształcenia wyższego i uzyskanej specjalizacji (aplikacja)”..
Z kolei Biuro Analiz i Dokumentacji cytowane przez gowork.pl określa zawody zaufania publicznego, jako: „Zawody zaufania publicznego, zawody regulowane oraz wolne zawody. Geneza, funkcjonowanie i aktualne problemy” wyjaśnia, że wśród zawodów zaufania publicznego znajdują się „profesje polegające na wykonywaniu zadań o szczególnym charakterze z punktu widzenia zadań publicznych i z troski o realizację interesu publicznego”.
Doc. dr hab. Waldemar J. Wołpiuk cytowany przez gowork.pl wskazuje, że przy określaniu cech zawodu zaufania publicznego warto sięgnąć do literatury przedmiotu, która pozwala pomocniczo wyznaczyć kluczowe kryteria. Zalicza się do nich m.in. szczególne cechy moralne i etyczne, wysoki poziom wykształcenia i kwalifikacji, działanie w interesie publicznym, brak motywacji czysto zarobkowej, osobiste wykonywanie obowiązków przez osobę fizyczną, przestrzeganie tajemnicy zawodowej oraz gotowość do ponoszenia odpowiedzialności za skutki podejmowanych decyzji. Dodatkowo podkreśla się, że istotna może być również powszechność korzystania przez obywateli z usług przedstawicieli danej profesji.
Dr Monika Pawłowska z Wyższej Szkoły Zawodowej w Koszalinie również wymienia cechy, jakie musi reprezentować osoba wykonująca zawód zaufania publicznego. Wyróżniają się one szczególną pozycją społeczną, prestiżem oraz zaufaniem, którym obdarzani są ich przedstawiciele. Do ich istotnych cech należy m.in. obowiązek osobistego świadczenia usług przez osoby fizyczne, zachowanie tajemnicy zawodowej, wysoki poziom etyki i odpowiedzialności, a także niezależność w podejmowaniu decyzji. Profesje te wymagają specjalistycznego wykształcenia, odbycia dodatkowych szkoleń lub aplikacji oraz potwierdzenia kwalifikacji i doświadczenia zawodowego. Kluczowe znaczenie ma także zapewnienie działania zgodnego z interesem publicznym, ochrona konstytucyjnych praw jednostki oraz priorytetowe traktowanie potrzeb społecznych ponad zysk. Istotne są również członkostwo w samorządzie zawodowym, posiadanie prawa do uwierzytelniania dokumentów, a w niektórych przypadkach – korzystanie z immunitetu czy preferencyjnych warunków kredytowych.
Jakie zawody są na liście zawodów zaufania publicznego
W Polsce lista zawodów zaufania publicznego nie jest ustawowo zamknięta, jednak wiele profesji uznawanych jest powszechnie za spełniające konstytucyjne kryteria. Jednym z kluczowych wyznaczników jest posiadanie własnego samorządu zawodowego, zgodnie z art. 17 Konstytucji RP, co zapewnia autonomię i nadzór nad przestrzeganiem standardów etycznych oraz zawodowych.
W pierwszej kolejności warto wskazać zawody związane z gospodarką rynkową, które powstały wraz z jej rozwojem i odpowiadają na potrzeby nowoczesnego obrotu ekonomicznego. Należą do nich m.in. biegli rewidenci, doradcy podatkowi, maklerzy papierów wartościowych, rzeczoznawcy majątkowi oraz agenci celni. Ich działalność wymaga wysokich kompetencji i zaufania ze strony klientów, zwłaszcza w zakresie zarządzania finansami, majątkiem czy reprezentacji przed organami administracyjnymi.
Kolejną grupę stanowią zawody związane z budownictwem i planowaniem przestrzennym. Architekci, inżynierowie budownictwa i geodeci odpowiadają za bezpieczeństwo konstrukcyjne, ład przestrzenny oraz legalność procesów inwestycyjnych. Ich praca wpływa bezpośrednio na jakość przestrzeni publicznej i prywatnej oraz na bezpieczeństwo użytkowników budynków i infrastruktury.
Zawody medyczne, takie jak lekarze, dentyści, pielęgniarki, położne, farmaceuci, psycholodzy, fizjoterapeuci czy diagności laboratoryjni, stanowią szczególnie istotną grupę z punktu widzenia zdrowia publicznego. Ich działalność opiera się na relacji opartej na zaufaniu, tajemnicy zawodowej i etyce, a od ich decyzji zależy zdrowie, a często także życie pacjentów.
Na końcu warto wskazać profesje związane z wykonywaniem prawa. Adwokaci, radcowie prawni, sędziowie, prokuratorzy, notariusze, komornicy, kuratorzy sądowi, rzecznicy patentowi i doradcy podatkowi pełnią funkcje kluczowe dla ochrony praw obywateli i porządku prawnego. Ich rola polega nie tylko na reprezentacji, ale również na dbaniu o sprawiedliwość, zgodność działań z przepisami i równe traktowanie stron.
Wszystkie wymienione zawody nie tylko odgrywają szczególną rolę społeczną, ale także podlegają regulacjom i kontroli ze strony samorządów zawodowych, co potwierdza ich status zawodów zaufania publicznego w świetle obowiązującego prawa.
Nowe obowiązki dla zawodów zaufania publicznego
Od 1 stycznia 2025 r. część przedstawicieli zawodów zaufania publicznego zostanie objęta nowym obowiązkiem — posiadania skrzynki do e-Doręczeń. Dotyczy to adwokatów, radców prawnych, doradców podatkowych i restrukturyzacyjnych, rzeczników patentowych oraz notariuszy. Nowe przepisy wymagają, aby osoby wykonujące te profesje posiadały zarejestrowany adres do e-Doręczeń w Bazie Adresów Elektronicznych (BAE) i wykorzystywały go do oficjalnej korespondencji. E-Doręczenia staną się obowiązkowym kanałem kontaktu w sprawach zawodowych, zwłaszcza przy komunikacji z organami administracji publicznej i wymiaru sprawiedliwości.
E-Doręczenia to cyfrowy odpowiednik listu poleconego ze zwrotnym potwierdzeniem odbioru. Są usługą zaufania, zgodną z europejskim rozporządzeniem eIDAS oraz normami ETSI, które regulują m.in. stosowanie kwalifikowanego podpisu elektronicznego, pieczęci elektronicznych i znaczników czasu. Nowe rozwiązanie ma na celu zwiększenie bezpieczeństwa i pewności obrotu prawnego oraz zastąpi dotychczasową platformę ePUAP, która stopniowo traci na znaczeniu w kontaktach formalnych.
Czytaj też:
Największa grupa zawodowa nadal bez ważnego dodatku. Szykują się zmiany
Źródła: gowork.pl/indeed.pl/gov.pl/Dr Monika Pawłowska „Zawody zaufania publicznego na rynku pracy”